JORIS IVEN - Shimizu

TOKYO ALS OEFENTERREIN VOOR ONTHECHTING

Albert Hagenaars over ‘Shimizu’ van Joris Iven

Het zou overdreven zijn ‘Shimizu’ van Joris Iven (1954) een bundel te noemen. Daarvoor bieden amper 8 pagina's gewoon te weinig kwantiteit. Toch bevat dit lange gedicht zoveel aanknopingspunten op verschillende gebieden, dat je er langer mee bezig kunt blijven dan met menige lijvige poëzie-uitgave. ‘Shimizu’ valt in dit opzicht te vergelijken met bijvoorbeeld ‘The Waste Land’ en ‘Awater’. Het parlando, dat vrijwel al Ivens poëzie kenmerkt, komt daar alvast mee overeen evenals het ontbreken van toeters en bellen in de beeldspraak, wat uiteraard nog geen garantie voor geslaagde poëzie oplevert.
Wat op het eerste gezicht een caleidoscopische beschrijving van de internationale handelsmetropool Tokyo lijkt, mag ook een kennismaking met de Japanse cultuur worden genoemd, of een onderzoek naar de eigen identiteit in een nooit voltooid scheppingsverhaal of, met nog meer recht, een spirituele queeste naar verlossing, naar bevrijding.





De titel, een samenstelling van shi (bron) en mizu (water), wordt verklaard door Nicole Van Overstraeten, die voor een lange en buitengewoon boeiende inleiding zorgde. Natuurlijk moet elk gedicht voor zich spreken en elke werkelijk geïnteresseerde lezer kan ook zelf achtergrondinformatie vergaren maar in dit geval garandeert Van Overstraetens vakkundig gevlochten relaas, niet voor niets is zij zelf ook dichter, een meerwaarde. Als adviseur van het NeTaGe, het Nederlandstalig Tanka Genootschap, vertegenwoordigt zij bovendien een stukje van de Japanse literaire traditie.
‘Shimizu’, symbolisch ook te duiden als zuiver water, verwijst naar het belang van het water voor het gebied waar Edo (delta) ontstond en groeide, de plaats die in 1868 Tokyo genoemd werd, ofwel Oostelijke Hoofdstad. De rivieren voeren nog steeds bergwater naar de stad. Iven maakt dankbaar gebruik van een van de vele tegenstellingen in zijn gedicht: puur water, materie van oorsprong, versus de door de enorme samengebalde bevolking vervuilde dagelijkse realiteit. Hij rekent daar ook de mentale verloedering toe:


Zeker, op de beurs schreeuwen zij om meer,
de mannen,
en in de ondergrondse doorbladeren zij pornostrips
met felkleurige, schreeuwlelijke figuren,
heerszuchtig en kwellend.
Hun wang rust kalm in hun hand,
maar in hun gedachten gaat het om liefde en geld.
Hun ziel is een eenzame hoer in de uitgespreide vlakte
van de Tana-rivier en de Koma-rivier.


Maar net zoals in de Japanse cultuur, gevoed door Zen, begrippen en ervaringen nogal eens in elkaars tegendeel verkeren, in elkaar overgaan, laat Iven hoeren in nimfen veranderen en omgekeerd, mensen in sterren, een bergmeisje in sneeuw, en het moderne stratenplan in de voormalige velden, die getuige de merkwaardig hevige plantenbloei midden in de stad, nog steeds doorwerken.
En, religieus gesproken, niet alleen de Japanse uitwerking van het Boeddhisme is actief, ook zijn er diverse fascinerende beelden die nog zinvoller worden als ze bijvoorbeeld gekoppeld worden aan Shinto, het oudst bekende Japanse geloofssysteem dat, simpel gezegd, grotendeels op natuurwaarnemingen en -vertalingen berust. Geen toeval dus dat Iven o.a. de zonnegodin Amaterasu opvoert, dochter van de oergod Izanami en heerseres de Hoge Hemelse Vlakten, en, verderop, broer Tsukiyomi, god van de maan.





Hij introduceert ook meermaals een bejaarde dichter en natuurlijk kan hij dat net zo goed zelf zijn. Hier volgt in elk geval een fraaie overgang, een suggestief voorbeeld tegelijk ook van de manier waarop het hoofdmotief water vermomd in andere vormen aan bod komt, in dit geval slijk dat enerzijds de geldwereld reflecteert en anderzijds twee tegengestelden verenigt:


Ik zet mijn weg voort tussen het gemurmel
langs de Tama-rivier, de Koma-rivier,
de rugwind die over de vlakte danst,
opgejaagd door de adder in het slijk.

Aan de afvaart van de veerboot zit een oude dichter
op de houten kade,
zijn gezicht in de schaduw van een hoofddeksel
van bamboebladeren.
Hij denkt zijn verschijning in het oeverriet
en omarmt in zijn regels het water,
de onthechting van een geduldig trage stroming.


Het is niet moeilijk, gezien de vele spirituele openingen, van dit fragment te genieten. Als Iven zich al vereenzelvigt met een Japanse collega of een paradigmatisch personage, legt hij tevens een verband met zijn eigen bestemming want verderop heet het:


De bejaarde dichter bij de veerpont
staat op en verlaat de kade.
Is hij misschien een reïncarnatie van de fundamentele lichtheid
van de geest?


Omdat ook het slot voor meerdere interpretaties vatbaar is, sluiten die regels, uiteraard weer behoorlijk nat, bovenstaande mogelijke opzet van de dichter zeker niet uit:


Auto's doen nu het water opspatten
en slaan het over de trottoirs.
Passanten mijden het en redden hun pak.
Riviergolven in deze prachtige stad?
Jazeker! Herinner je het landschap onder het stratenplan,
een vluchtige bloem die plots opschiet tussen de mensen...
En zet dan je weg voort!
Op vrije dagen hoor je immers in Koto-ku
in de tred van winkelende vrouwen nog een vreemde cadans.


Voor wie hieraan mocht twijfelen nog een toegift uit het hart van deze tekst die het gistend veile Tokyo tot een oefenterrein voor onthechting maakt:


Langs de Tama-rivier en de Koma-rivier
hoor je van pelgrims de zachte voetstappen,
de dreun van de eenzelvige cadans.
Het doel van de tocht is een einde zonder verlangen.


Wat zou de lezer die door deze thematiek aangesproken wordt nu nog meer kunnen verlangen dan het aanschaffen van deze dunne en o zo rijke uitgave om er een eigen route in uit te stippelen?



JORIS IVEN; ‘Shimizu’; 28 pagina’s; Demer Uitgeverij; Juni 2013; Foto auteur: Hannie Rouweler; ISBN: 978-1-291-15740-6; NUR: 306; Prijs: € 15,00.



www.alberthagenaars.nl