JAN RUWARD - Monalisa Blues

DE VEELKANTIGHEID VAN JAN RUWARD

Albert Hagenaars over Monalisa Blues

Wie van vaart houdt in proza, is bij Jan Ruward (wiens pseudoniem ik niet wil onthullen) aan het juiste adres. Deze in 1948 geboren Bredase auteur debuteerde in 2001 met de verhalenbundel ‘Het schot in de roos’ en publiceerde in 2004 ‘Intermezzo’, eveneens verhalen. Van elk boek kon ik maar één recensie vinden. Toen ik met de verhalen van ‘Monalisa Blues’ bezig was, herkende ik de opmerkingen in beide, elkaar deels overlappende, besprekingen meteen, zodat geconcludeerd mag worden dat genre, stijl en thematiek niet of nauwelijks veranderd zijn.

‘Monalisa Blues’ bestaat opnieuw uit drie delen, in dit geval van respectievelijk zes, vier en zes prozaschetsen. De titel is ontleend aan een songtekst van Bob Dylan: "But Mona Lisa must have had / the Highway Blues / you can tell / by the way she smiled". Het staat als motto boven de gelijknamige eerste bijdrage en terecht want het zet de toon van zowel dit langste verhaal (10 pagina's) als de bundel in totaal (nog geen 50). Verwijzingen naar haastig leven, kunst en muziek komen namelijk ook later terug. De tweede schets heet bijvoorbeeld ‘Spiegelblues’. De glimlach zorgt dan voor een contrapunt, in elk geval een punt want geenszins toevallig eindigen de laatste regels van het slotstuk met “de pianoblues van Salvador Dali" en een "Bella Graziëlla" (past het trema wel in deze Italiaanse setting?).

Centraal staan relaties tussen mannen en vrouwen. Die worden opgezadeld met enerzijds communicatieproblemen en begripsstoornissen en anderzijds aantrekkingskracht en seks, veel seks. Daarnaast richt Ruward zich op kunst, religie of op z'n minst spiritualiteit, internationale en ook interculturele verbindingen en allerhande verplaatsingen. Een voorbeeld van enkele van deze elementen, reizen en kunst, uit de mond van een Leonardo genaamd personage:
“Het wordt tijd om te gaan reizen, ze wil niet mee, niet naar Vlissingen, naar de Boulevard, haar geboorteplaats, mag ik haar Michiel de Ruyter zijn? Ik ben geen zeeman hoewel ik nooit zeeziek was noch op de Noordzee noch op de Middellandse Zee, toen ik het roer overnam ver van de kustlijn, ik zou zelfs het Paaseiland kunnen bevaren. Straks ga ik met de auto naar Parijs, naar het Louvre, eerst naar de impressionisten en daarna naar de Mona Lisa. Dan pas kan ik haar portret maken in de beste traditie van de schilderkunst.”
Deze voor Ruwards doen nog rustige alinea, laat zijn werkwijze zien. De eerste zin bestaat uit vijf stukken die verbanden aangaan die allesbehalve helder en logisch zijn. Het voordeel daarvan is dat de lezer gedwongen wordt na te denken, keuzes te maken. Bedoelt de schrijver dat de dame in kwestie ergens in Vlissingen geboren is of in die stad precies op de Boulevard? De naam van de straat doet hem denken aan het beeld dat daar staat van de bekende admiraal en dit levert dan weer de mogelijkheid op zeeman te worden hetgeen overigens meteen met maar liefst vier negatieve woorden ontkend wordt wat hem er niet van weerhoudt alsnog het roer op de Middellandse Zee over te nemen en het Paaseiland te bevaren en in de erop volgende zin met de auto naar Parijs te koersen om daar een schilderstijl te zien en La Giaconda te bezoeken teneinde een goed portret te kunnen maken. Wat doen die impressionisten daar? Nadenkend stel je vast dat alvast één overeenkomst tussen die schilders en Da Vinci natuurlijk gebrek aan scherpte is, dankzij enerzijds het toetsgewijs aanbrengen van kleuren en anderzijds het gebruik van sfumato. Is dat een verwijzing naar wat hij zelf als auteur voorstaat?
Grammaticaal onjuist is natuurlijk de verbinding van een bevestigende zin en een vraag. Als dat echter een sterkere beleving oplevert dan het naleven van de regeltjes, is het artistiek verantwoord. Hoe dan ook heeft deze alinea vaart, je blijft lezen, je springt van alinea naar alinea.

De verbinding van seks en geloof, samenkomend in het perspectief van ene Valérie, is van hetzelfde laken een pak: “Die eerste keer wist ik me geen raad, wist niet wat te doen. We gingen naar boven en ik zag de haren op zijn benen, haren overal. Hij was pastoor en vertelde me gepassioneerd over zijn katholieke Kerk. Deze avond was alles anders, voor hem, en ook voor mij, als eerste klant. Toen hij binnenkwam in de Woeste Hoeve was ik nerveus want ik wist nog niks van hoe of wat en om hem te behagen toonde ik hem mijn volle ronde borsten. Zijn penis was stijf en groot, daar houd ik van en snel komen, zo was ik het gewend en goed op je polshorloge kijken, hadden ze nog gezegd. Time is money, wat was ik naïef voor de betaalde liefde. Hij was verrukt, ik was in verwarring, oh, waar was ik gebleven met mezelf.”
Kon je bij het eerste fragment nog twijfels hebben over de zuiverheid van de taalbehandeling, in dit tweede zijn duidelijk verschillende feilen aan te wijzen, fouten die op zich geen extra stuwkracht hebben. Stilistisch zwak is de overlapping in de eerste regel. Er moet geen hoofdletter in “Kerk” maar als je daar toch voor kiest zou je er dan ook geen willen voor “katholieke” wat op zich overigens een pleonasme is omdat we al net lazen dat er een pastoor actief is. Het is zonder meer zwak om “als eerste klant” achter “mij” te zetten in plaats van achter “hem”. Volle en ronde borsten overlappen elkaar helemaal. Stijf en groot bij penis doen dat niet maar vormen evenmin een zinvol duo. Tenslotte is er opnieuw overbodigheid bij “ik was in verwarring” en “waar was ik gebleven met mezelf”, zeker in combinatie met de eerste regel van dit fragment. Dat zijn opvallend veel slordigheden in zo´n kort stukje tekst. Als zich hier een ervaren redacteur over gebogen had, was er veel treffender proza ontstaan, sneller nog en daar moet Ruward het toch van hebben.

Zijn beschrijvingen blijven oppervlakkig en hebben al gauw last van clichés. Wat te denken van het volgende vrouwbeeld, waarmee het boek opent? “Zij is mooi, aantrekkelijk en sexy, haar ogen weerspiegelen wie ze is, uitdagend en nieuwsgierig, met haar prachtige zwart lang haar, haar volle rondingen, haar tuitende lippen.” Niets wijst erop dat dit als een parodie bedoeld is. Integendeel, ook andere, soortgelijke, odes zijn plat als een bankbiljet.

Ruward is ook in de weer met ‘namedropping’. Niet voor niets verwijst hij naar Kerouac. Het laten hagelen van namen kán goed werken in een verhaal maar in Ruwards teksten blijven ze zonder relevante betekenis, ontberen ze verdieping (die hij trouwens wel suggereert door bepaalde figuren op onverwachte plaatsen terug te laten komen). Een greep: Becket, Godot, Poe, Macbeth, Dali, Joyce, Ulysses, Magritte, Narcissus en Stockhausen, die bestoven worden door allerhande plaatsnamen, o.a. Pakistan, Mexico, Milaan en Turijn en dat alles in het bestek van een beperkt aantal pagina’s! Verwachtingen worden niet ingelost, het is te gemakkelijk.

Positiever werkt een onverhoeds opduikend gedicht, getiteld ‘Dichter bij de ziel’, waaruit de volgende regels: “Ik steek mijn hand / in de rivier // en voel het begin van iets / tegelijkertijd het eind / van niets // in dit wonderlijk lang / gespleten heden.// Geef me je schaduw // en ik laat je dichterbij / mijn ziel zien.” Los van het poëtische gehalte van deze regels, biedt de tekst, de vierde van deel 1 een welkome afwisseling met het slordige proza.




Het middenluik is korter en bevat vier afbeeldingen in zwart-wit, elk gevolgd door een kort stukje proza, getiteld ‘Metromania’ 1 t/m 4, waarin een Jozef K. opduikt en, in het verlengde daarvan Kafka’s Josef K. natuurlijk. Ruward verplaatst zijn speler qua locatie van een Midden-Europese rechtbank naar het perron van Pennsylvania Avenue, qua tijd naar 22 november 1893 (de datum staat op een metrokaartje), qua beroep van Bankprokurist naar bediende in een boekhandel en qua situatie van Der Prozess naar een Amerikaanse Verwandlung. Van de datum weet ik niet méér dan dat het de geboortedag van auto-ontwerper Harley J. Earl is en die van Masahary Tanigucihi, die ‘The Law of Mind in Action’ in het Japans vertaalde. En kijk, hier laat je je dan weer door Ruward in het zog van namen trekken zonder dat dit vooralsnog, ondanks zoekwerk op internet, tot een bevredigende duiding leidt. De verwijzingen kunnen het best gezien worden als pijltjes naar het werk van door Ruward bewonderde kunstenaars. In deze weinige regels zijn dat Joyce, Chaucer, Eliot, Lawrence en Donleavy. Daar staat dan weer tegenover dat Ruwards onderkoelde en soms absurde humor zalvend werkt. Een voorbeeld: “Terwijl hij een sigaret uit zijn morsige pakje neemt, bedenkt hij welk een wereld zich had geopenbaard wanneer hij de jonge vrouw had benaderd; niet hardhandig of zachtmoedig maar via de weg van de literatuur, de wereldliteratuur, hij zou zijn Alfa Romeo laten zien…” Een nuancering in grammaticale tijd ware beter geweest, bijvoorbeeld: “…bedenkt hij welk een wereld zich geopenbaard zou hebben, als hij de jonge vrouw had benaderd.” Nu staat er in zijn woorden feitelijk dat het allebei is gebeurd: het openbaren van een wereld én het benaderen van de vrouw maar valt het voegwoord niet met deze aanname samen.

Het derde deel kent weer prozafragmenten maar deze zijn bonter en tegelijk ijler dan die van deel 1. We vinden hier werkelijk de meest uiteenlopende zaken. Zo is er een autorit met een bijna fataal ongeluk die in Barcelona eindigt en de lezer enkele regels lager meevoert naar Monaco, Mars en Rome, wat tevens goed is voor het opduiken van de namen Aranjuez, Gaudi, Dali en Picasso.
Belangrijker is dat Ruward hier zijn credo belijdt: “Alles wat er toe doet in de kunst: overleven door te schrijven en te schilderen. Er is geen andere remedie dan de kunst. Leven, dood en zingeving, dat is al zo sedert ik aan de tequila ben. Er is hoop voor de ongelovigen en dronken vrijdenkers.” Interessant ook is dat Ruward het woord zingeving noemt, juist het punt waar hij, in dit boek althans, niet aan uitkomt. Gelukkig staat er ook een treffende, als motto gebruikte haiku van Basho: “Botten in het veld / de wind snijdt dwars door me heen / als ik daar aan denk.”
Verder is er een interview met een spin, een met strofen opgemaakt prozastukje en de slotvertelling die een schilderij beschrijft dat weer een ander verhaal oplevert. Ruward haalt een niet originele maar wel degelijk effectieve truc uit door beide verhalen samen te laten vallen in het einde, daar van schrijver in personage te veranderen ―een aardige parallellie met zijn Jozef K.― en af te ronden met de aankondiging van zijn eigen schilderij, namelijk van: “Bella Graziëlla en de surrealistische figuratie, de handdruk van haar Liefde.”
Dit geslaagde einde brengt de lezer weer terug naar de allereerste bijdrage, waar de ik-figuur uitspreekt een vrouw te willen schilderen, en zelfs de ziel!

Ruward heeft onmiskenbaar talent maar is, nog steeds, een ruwe diamant. Het wordt hoog tijd dat die geslepen wordt en wel zonder aan eigenheid en flonkeringen in te boeten.


JAN RUWARD; ‘Monalisa Blues’; 54 pagina’s; Uitgeverij Free Musketeers, 2013; ISBN 9789048429707; € 13,95.

Deze recensie werd eerder gepubliceerd, in een kortere versie, in het tijdschrift Brabant Cultureel, jrg. 62, no. 4, december 2013 alsmede op onderstaande site:



www.alberthagenaars.nl